Kocham, więc wychowuję - kącik dla rodziców

Rozwijanie mowy przez zabawę –

przykładowe ćwiczenia logopedyczne

Zabawa jest  najbardziej efektywnym sposobem rozwijania komunikacji  dziecka oraz terapii wad mowy. Uczy dzieci poprawnego porozumiewania się. Pracując nad rozwojem mowy dziecka stosuję  różne ćwiczenia m. in.:

• Ćwiczenia usprawniające odbiór bodźców akustycznych(rozpoznawanie i różnicowanie    wrażeń słuchowych),

• Ćwiczenia oddechowe,

• Ćwiczenia usprawniające narządy mowy (wargi, język, podniebienie, szczęka dolna),

• Ćwiczenia korekcyjne (wywoływanie i utrwalanie głosek w izolacji, sylabach, wyrazach).

            Podczas żmudnych ćwiczeń logopedycznych zabawa wywołuje aktywność, samodzielność i zaangażowanie samych dzieci, będące jednym z warunków efektywności procesu uczenia się. Aby zajęcia logopedyczne były dla dzieci ciekawe, wymyślam scenariusze, w których dzieci są bohaterami biorącymi udział w akcji. Bardzo ważne jest stworzenie właściwej atmosfery, wprowadzenie ich w świat, w którym mają grać główne role.

Rodzice mogą efektywnie wpływać na proces terapii poprzez codzienne zabawy z dzieckiem, dlatego dołączam po kilkanaście przykładów  zabaw:

Proszę pamiętać, że nie ma powodzenia w terapii bez wsparcia i codziennej pracy rodzica!

 

ĆWICZENIA NARZĄDÓW ARTYKULACYJNYCH:

ĆWICZENIA JĘZYKA

„Spotkanie z Babą Jagą”

„Miotełka Baby Jagi” wysprzątała dom. Nasz języczek – miotełka wyczyści naszą buzię. Otwieramy buzię szeroko. Miotełka czyści sufit (język przesuwa się w stronę podniebienia i policzków po wewnętrznej stronie). Podłoga też jest brudna, więc miotełka myje ją dokładnie (język kręci się na dnie jamy ustnej). Trzeba umyć też okna (język wędruje po wewnętrznej i zewnętrznej stronie zębów).Zostały jeszcze brudne miejsca (język wykonuje czynności podwijania za dolnymi zębami i wywijania za zębami górnymi).Baba jaga poczęstowała nas sokiem z cytryny, robimy „kwaśne miny”, uśmiechamy sięi machamy Babie Jadze na pożegnanie.

„Języczek – gimnastyczek”

Języczek wychodzi z buzi, wita się z brodą, z kącikami ust i z nosem (czubek języka wznosi się nad górną wargę). Spróbujmy językiem przykryć całą górną wargę, tak, jak pokazuję. Nasz język robi się teraz wąski jak palec i szeroki, jak łopata. Otwieramy buzię, języczek zwiedzi jej środek, przesuwamy język po suficie (podniebieniu), po ścianach (policzkach). Zobacz, jakie kulki robią się na policzkach! Teraz opuść język i przesuwaj go po podłodze (dnie jamy ustnej) . Języczek zwiedza ząbki (dotyka kolejno poszczególnych zębów górnych i dolnych). Cieszy się, ze mógł zrobić trudne ćwiczenie i naśladuje wesołego konika (klaskania), który biega po łące. Zmęczył się i opada na dół (język na dnie jamy ustnej, żuchwa opuszczona). Pora na coś słodkiego. Spróbujemy ustami i językiem jeść owocową herbatkę ze spodka.

 

ĆWICZENIA WARG

„Karp”

Wysuwanie warg w ryjek, potem rozsuwanie ich, jak do uśmiechu, poruszanie ustami bezgłośnie mówiąc: [ppp], następnie [bbb}

„Koniki”

Dzieci dobierają się parami i w rytm granej melodii biegają po sali jedno za drugim – konik i woźnica połączeni lejcami; w jednej przerwie między akompaniamentem koniki parskają (przez wprawianie ust w drgania), w drugiej– woźnica cmoka, by konik biegł dalej.(Ta zabawa może uatrakcyjnić, deszczowe popołudnie w domu, a tym samym ułatwi prawidłowe ułożenie języka).

ĆWICZENIA PODNIEBIENIA MIĘKKIEGO
„Chore misie” 

Dzieci naśladują chore misie , kapryszą, są senne, nie chcą jeść ani pić:

-         ziewają szeroko, szeroko,

-         kaszlą z językiem daleko wysuniętym do przodu,

Jedzie wezwane pogotowie: eo, eo, au, au, ay, ay.

 Przychodzi pan doktor,  bada misie i zaleca im:

-         płukanie gardła,

-         połykanie pastylek,

-         picie syropu.

Misie zmęczone zabiegami ziewają, ziewają i usypiają:

-         chrapie na wdechu,

-         chrapie na wydechu.

Misie budzą się . Będą brały inhalacje:

-        dziecko zaciska na przemian dziurki nosa (w tym czasie oddycha wolną  dziurką),

-        następnie wydycha powietrze nosem – wdycha ustami. 

„Żywe lusterko” 

Dwoje dzieci siedzi naprzeciwko siebie; jedno z nich samodzielnie wykonuje jakąś minę, a zadaniem drugiego, które występuje w roli żywego lustra, jest naśladowanie tych min; po pewnym czasie dzieci zmieniają się rolami i zabawa trwa nadal.

 

 ĆWICZENIA SZCZĘKI

„ Na pastwisku”

Dzieci wykonują przed lusterkiem ruch szczęki w prawo, w lewo, do przodu, do tyłu, opuszczając ją i unosząc. Zabawa polega na naśladowaniu przez dzieci żucia krowy. Do zabawy włączone są ćwiczenia gimnastyczne – w przerwie między żuciem dzieci chodzą na czworaka, naśladując chodzenie krowy na pastwisku, ćwiczenia fonacyjna – dzieci naśladują głos zwierzęcia między żuciem i chodzeniem: muuu, oraz ćwiczenia logorytmiczne – żucie , chodzenie i muczenie dzieci wykonują na określony sygnał. 

ZABAWY ROZWIJAJĄCE MOTORYKĘ DUŻĄ I  MAŁĄ ORAZ

ĆWICZENIA GRAFOMOTORYCZNE
 

„ Tropiciel” 

Dziecko naśladuje chód dorosłego lub innego dziecka np. chodzi na stopach osoby dorosłej, po jej śladach lub do tyłu.

 

„ Chodzimy jak pieski”

Dzieci chodzą po sali na czworakach i naśladują pieski. 

 „Dźwięki w otoczeniu” 

Wysłuchiwanie dźwięków w otoczeniu, np. w parku: śpiewu ptaków, szelestu spadających gałązek, liści, drzew; w sali: szurania krzeseł, stąpania, stukania klockami, szelestu kartek; na ulicy: klaksonów samochodów, pisku opon, syreny pogotowia, warkotu motoru. (sprawdza się po pracy, co pozwoli nam na kilka minut na reset, ale proszę pamiętać, że należy omówić to z dzieckiem…. Sprawdzone polecam !).

 „ Co tyka, gdzie tyka?”

Zabawa z wykorzystaniem głośno tykającego budzika. Dziecko najpierw oswaja się z odgłosem tykającego budzika. Osoba dorosła chowa budzik tak, aby dziecko tego nie widziało i następnie, dziecko próbuje zlokalizować źródło dźwięku.

 „ Zgadnij, jakie to zwierzątko?”

Dziecko  lub dorosły zadaje zagadkę naśladując ( lub odtwarzając z taśmy) odgłos danego zwierzątka, np.: psa, konia, żaby, kota , wrony, kaczki, sowy.

 

Rymowanki, wyliczanki, wierszyki do pokazywania i rysowania

„ Zwierzęce gadanie”

Co mówi bocian, gdy żabkę zjeść chce? Kle, kle, kle.

Co mówi żaba, gdy bocianów tłum? Kum, kum, kum.

Co mówi kaczka, gdy jest bardzo zła? Kwa, kwa, kwa.

Co mówi kotek, gdy mleczka by chciał? Miau, miau, miau.

Co mówi kura, gdy znosi jajko? Ko, ko, ko.

Co mówi kogut, gdy budzi się w kurniku? Ku, ku ryku.

Co mówi koza, gdy jeść jej się chce? Me, me, me.

Co mówi krowa, gdy zabraknie jej tchu? Mu, mu, mu.

Co mówi wrona, gdy wstaje co dnia? Kra, kra, kra.

Co mówi piesek, gdy kość zjeść by chciał? Hau, hau, hau.

Co mówi baran, gdy spać mu się chce? Bee, bee, bee.

Co mówi ryba, gdy powiedzieć chce?

Nic! Przecież ryby nie maja głosu!

                                                  J. Beszczyński

 

„ Rymowane wierszyki”

Zadaniem dziecka jest ułożyć rym do podanej części zdania np.:

Lata osa koło...

Leci muszka koło...

Ciele, co językiem ...

Owoce spadają, dzieci je ...

Sowa to mądra ...

Przyszła koza do ...

 

„ Pociąg”

Jedzie pociąg z daleka,

Ani chwili nie czeka.

Konduktorze łaskawy

Zawieź nas do Warszawy.

 

Dorosły chwyta dziecko za barki, stojąc za nim z tyłu. Ono jest lokomotywą początkowo sterowaną przez dorosłego. Śpiewając ruszają dookoła pokoju.

 

ĆWICZENIA ODDECHOWE

„ Balonik”

Dziecko siedzi wyprostowane na twardym krześle, jedna ręka spoczywa na brzuchu, druga na udzie , stopy obok siebie

opierają się o podłogę, wciąga nosem powietrze wypełnia nim brzuch jak balonik, chwilę je przytrzymuje po czym powoli

wypuszcza ustami. Ćwiczenie powtórzyć 5,6 razy.

 

„ Wąchanie kwiatków”

Dzieci siedzą lub stoją obok kwiatów (starsze dzieci mogą wąchać na niby kwiaty z kolorowej bibułki), powoli wciągają

powietrze nosami i równie powoli, by jak najdłużej zapamiętać ich zapach, robią wydech.

 robienie baniek mydlanych,

 dmuchanie na wiatraczki, chorągiewki, piórka, papierowe kartki papieru, gorące potrawy,

gwizdanie „mecz piłkarski” – dmuchanie lekką piłeczką po stole do bramek wykonanych    z klocków, pudełek.

 

ZABAWY Z OBRAZKIEM

Dzieci dobierają się w pary. Jedno z pary otrzymuje kartonik z obrazkiem( nazwa przedmiotu na obrazku rozpoczyna się od ćwiczonej głoski), drugie dziecko ma odgadnąć co jest na kartoniku. Pomocą jest opisywanie przedmiotu na obrazku bez używania nazwy przedmiotu. Przykładem tego rodzaju zabawy są „ Zagadki Smoka Obiboka” Wyd. Granna.

 

ZABAWY  GŁOSKĄ, SYLABĄ, SŁOWEM

 

 Znajdujemy słowa z określoną głoską

Gra polega na wymyślaniu słów zawierających daną głoskę w poszczególnych pozycjach.

 

Przekształcamy słowa

 

Gra polega na dokonywaniu jak najmniejszej zmiany w obrębie słowa, ale tak by w jej efekcie uzyskać nowe słowo. Dziecko może zastępować jedną głoskę inną, ale nigdy nie więcej niż jedną; może także dodawać lub odrzucać jedną głoskę lub przestawiać ich kolejność. Gra trwa do wyczerpania pomysłów. 

 

ZABAWY TEMATYCZNO – FABULARYZOWANE

 

„ Zawody samolotów”

Zabawa ta polega na tym, że każde dziecko naśladuje warkot silnika samolotu: żżżż; chodzi o to, by wymawiać tę głoskę głośno i równomiernie, a podczas zabawy o to, czyj samolot dalej zaleci. Z lotniska startują samoloty, które muszą przelecieć bardzo długą trasę. Będą leciały ponad lasami, górami i morzami, ponad miastami i wsiami i słychać będzie warkot ich silników: żżżżż. Aby samoloty mogły lecieć, silniki muszą równo pracować. Jeśli dziecko naśladuje samolot krótko, to znaczy, że przeleciał on krótką trasę i spadł. Jako urozmaicenie ćwiczenia można zastosować zabawę ruchową w naśladowanie lotu samolotu lub rysowanie samolotu.

 

 „ Malowanie ulic miasta”

Na podłodze rozkładamy wielkie arkusze szarego  papieru, dzieci otrzymują farbę i grube pędzle. Według własnych inwencji kreślą grubą linią ulice miasta, zaznaczają skrzyżowania, światła, domy. Do zabawy można włączyć małe auta – zabawki oraz inne pojazdy i dalej rozwijać fabułę np. jedno dziecko jest policjantem inne kierowcą ciężarówki. Każdy może naśladować dźwięki pojazdów.

„Rybka i pszczółka”

Przypłynęła rybka i zrobiła plum x2 (wymyślamy dowolny ruch do tej zabawy, melodię, zmianę głosu, dzieci bardzo lubią tę zabawę).

Przyfrunęła pszczółka i zrobiła bzzz x 2…

 

Jak rodzice mogą i powinni wspierać

rozwój mowy dziecka w wieku przedszkolnym,

w szczególności dziecka 6 – letniego?

  

Normą rozwojową jest, jeśli dziecko w wieku:

• 3 lat – porozumiewa się prostymi zdaniami, wymawia wszystkie  samogłoski i spółgłoski [p, pi, b, bi, m, mi, n, ni, f, fi, w, wi, t, d, l, li, ś, ź, ć, dź, j, k, ki, g, gi, ch].

• 4 lat   – wymawia [s, z, c, dz].

• 5 – 6 lat – wymawia [sz, ż, cz, dż, r]

• 7 lat   – ma utrwaloną poprawną wymowę wszystkich głosek oraz   opanowaną technikę mówienia

 U około  30 % dzieci w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym występują zaburzenia i opóźnienia rozwoju mowy. W przypadku występującego zaburzenia konieczna jest interwencja logopedy.

Im wcześniej, tym skuteczniejsza terapia

U dzieci do 6, 7 roku życia najczęściej występującą wadą wymowy są dyslalie o charakterze deformacji /zniekształcenie brzmienia/ głosek w wyniku czego powstają głoski nie należące do zasobu głosek języka polskiego.

Są to:

• Seplenienie międzyzębowe – dotyczyć może głosek [s, z, c, dz], [sz, ż, cz, dż], [ś, ź, ć, dź].  W czasie wymowy język wsuwa się między zęby.

• Seplenienie boczne – dotyczy w.w. głosek.

• Język ułożony jest niesymetrycznie, dźwiękom towarzyszy charakterystyczne, nieprzyjemne dla ucha brzmienie.

• Seplenienie wargowe – dotyczy w.w. głosek.Język nie bierze udziału w ich wymowie. Głoski wymawiane wargami charakterystycznie wysuniętymi do przodu, jak przy dmuchaniu.

• Reranie – dotyczy głoski [r] .. Zamiast drgań czubka języka głoska ta może być wymawiana poprzez drgania języczka podniebiennego, warg, policzków. Proszę sprawdzić czy podczas wymowy głoski r język uniesiony jest ku   górze i czy widać jego wibracje.

• Ubezdźwięcznianie – głoski dźwięczne wymawiane są bezdźwięcznie, bez drgań wiązadeł głosowych bada – pada.

• Nosowanie – głoski nosowe: m, mi, n, ni, ą, ę wymawiane są ustnie, głoski ustne wymawiane są nosowo.

 

 W przypadku występującego opóźnienia rozwoju mowy charakterystyczna jest wymowa charakterystyczna dla wcześniejszych okresów życia dziecka./wadliwa wymowa może, lecz nie musi ustąpić samoistnie/.

Opóźnieniem r. m. jest do 6 roku życia zastępowanie głosek trudniejszych do wymówienia głoskami łatwiejszymi

Np. sanki – sianki,

       szkoła – skoła,

       rak – lak

Takie zastępowanie , będące przejawem nieukończonego rozwoju mowy  nie traktujemy jako wady wymowy. Natomiast powyżej 6, 7 roku życia tego typu deformacje głosek traktowane są jak wady wymowy.  W procesie kształtowania się mowy dziecka dużą rolę odgrywają rodzice i całe otoczenie w którym ono przebywa. Dlatego, jeśli dziecko ma trudności w mówieniu może to być winą otoczenia. Niekiedy sami rodzice przyczyniają się do powstawania opóźnienia w rozwoju mowy, czy nawet wady wymowy; dzieje się tak wtedy, gdy przemawiają do niego w sposób pieszczotliwy, zniekształcając wyrazy. Mając taki wzór do naśladowania, dziecko zaczyna wymawiać nieprawidłowo. Rodzice nie powinni też chwalić dziecka za jego pieszczotliwą wymowę, gdyż później używa jej ono świadomie chcąc sprawić rodzicom przyjemność. Rodzice powinni dbać o to , aby ich dziecko już od pierwszych tygodni życia  miało dobry wzór wymowy. Do dziecka trzeba mówić dużo, ale powoli i wyraźnie, zdaniami krótkimi, o rzeczach dla niego zrozumiałych. Często rodzice nie uświadamiają sobie tego że ich dziecko ma wadę wymowy; są tak osłuchani z wymową dziecka, że uważają ją za normalną, Inni 

wiedzą, że dziecko źle wymawia, ale czekają, aż „z tego wyrośnie”. Tym czasem wady wymowy mają bardzo przykre następstwa:

• Dziecko wyśmiewane traci zaufanie do otoczenia, wzrasta u niego niechęć do mówienia,

• Ma trudności w pisaniu, ponieważ pisze tak, jak mówi.

 

Pracą nad wymową dziecka rodzice powinni rozpocząć po konsultacji u logopedy lub pod jego kierunkiem.

• Rodzice często sądzą, że dziecko wymawia źle  bo mu się nie chce powiedzieć dobrze i że wystarczy kazać mu powtórzyć dany wyraz.

• Dziecko trzeba najpierw nauczyć wytwarzać prawidłową głoskę i dopiero po okresie utrwalania jej można wymagać, aby ją wymawiało.

• Cierpliwość, łagodność i wyrozumiałość ze strony rodziców są niezbędnym warunkiem uzyskania jakichkolwiek wyników.

• Dzieci ćwiczą chętnie, jeżeli lekcje trwają krótko i maja charakter zabaw i gier.

 

Rola rodziców w pracy z dzieckiem z prawidłowym rozwojem mowy:

• Osłuchiwać dziecko z poprawnym brzmieniem głosek, których ono jeszcze nie wymawia /poprzez oglądanie obrazków i nazywanie przedstawionych na nich przedmiotów – dany wyraz można wypowiadać parokrotnie z dużą wyrazistością, nie żądając jednak od dziecka powtarzania, nie poprawiając jego złych wypowiedzi/.

 

Prawidłowy rozwój mowy zależy od:

• Sprawności narządów artykulacyjnych,

• Poziomu percepcji słuchowej,

• Ogólnego rozwoju intelektualnego.

 

Niesprawność narządów artykulacyjnych

W przypadku każdej z głosek język, wargi, podniebienie miękkie, wiązadła głosowe muszą przyjąć położenie typowe dla danej głoski.

 

PRZYKŁAD 1

Podczas wypowiadania głosek [sz, ż, cz, dż] język unosi się do góry do wałka dziąsłowego. W przypadku, gdy sprawność mięśni języka jest niska, język przyjmuje położenie za dolnymi zębami nie unosząc się do góry, w wyniku czego zamiast głoski [sz] powstaje głoska [s].

 

PRZYKŁAD 2

Głoska [r] – podlega zwarciu czubka języka z górnymi dziąsłami, przy jednoczesnym drganiu wiązadeł głosowych oraz drganiach czubka języka.

Często przy braku drgań czubka języka  powstają deformacje tej głoski lub jest ona zamieniona na głoskę [l], łatwiejszą do wymówienia.

 

Niesprawne podniebienie miękkie jest przyczyną nosowania.

Często przyczyną wad wymowy mogą być:

• Trudności w oddychaniu przez nos powodują nosowanie lub seplenienie międzyzębowe

• Brak siekaczy

• Przerost trzeciego migdałka

• Rozszczep warg i podniebienia

• Wady zgryzu, np. zgryz otwarty, powodujący często seplenienie międzyzębowe.

 

Poziom percepcji słuchowej

Na poziom percepcji słuchowej składa się :

• Słuch fizjologiczny /niedosłuch/ upośledzenie ostrości słuchu, czasem tak małe że niezauważalne przez otoczenie i przez dziecko.

• Słuch fonematyczny – mowny ( zdolność rozpoznawania i różnicowania dźwięków mowy) Zaburzenia w analizie i syntezie słuchowej :dziecko nie potrafi wyodrębnić głosek, sylab w wyrazie, połączyć głoski w sylaby czy w wyrazy.

• Pamięć słuchowa

• Umiejętność kojarzenia (wiązania) aktualnych bodźców z poprzednim doświadczeniem.

 

UKŁADANIE  CZUBKA  JĘZYKA NA  PODNIEBIENIU

Normalna pozycja spoczynkowa języka – czubek języka oparty o podniebienie.

Dzieci w wieku przedszkolnym często mają kłopoty z wertykacją  (ruchami języka w pozycji pionowej) języka oraz opieraniem czubka języka o podniebienie. Język albo płasko zalega na dnie jamy ustnej albo wychodzi poza łuki zębów – wtedy usta są rozchylone.

Oba te zjawiska są bardzo niepożądane.

Po ukończeniu 3 roku życia – po zapełnieniu się łuków dziąsłowych zębami język nie powinien opuszczać jamy ustnej.

Oba te zjawiska są bardzo niepożądane. Dlaczego?

• Gdy język leży płasko – dochodzi do zmian w obrębie żuchwy – przodozgryz.

• Gdy język leży między zębami – dochodzi do tyłozgryzu.

 

Brak pionizacji języka może być skutkiem:

• Ssania palca,

• Ssania smoczka, gryzaków,

• Karmienia butelką,

• Nawykowego oddychania ustami.

 

Skutki logopedyczne braku wertykacji języka:

• Międzyzębowa realizacja t, d, n, r, s, z, c, dz.

• Parasygmatyzm szeregu [sz, ż, cz, dż].

 

Działania korekcyjne:

• Wymawianie słów z głoską [l].

• Powtarzanie zdań z wyrazami z głoską [l].

• Zabawa „Język Alów”

 

Dodajemy – al do wyrazów kończących się spółgłoską.

Np. lis + al = lisal

kot + al = kotal

• Zabawa „Język na gumce”- przy szeroko otwartych ustach wypowiadamy sylaby: al., el, yl, il – bez ruchów żuchwy.

 

NAUKA  ODDYCHANIA  PRZEZ  NOS

Należy pamiętać o tym, aby dziecko zamykało buzię, także podczas snu, a także odzwyczajać je od ssania pustego smoczka.

Gdy buzia jest sporadycznie otwarta mówimy do dziecka – zamknij buzię,

Gdy buzia jest stale otwarta stosujemy plastikową płytkę przedsionkową oraz automasaż warg (dziecko kładzie palce wskazujące na górnej wardze, kciuki zaś na dolnej – zwrócone koniuszkami do siebie i masuje równocześnie, symetrycznie prawą ręką – w prawo, lewą ręką – w lewo. Przy tym samym ułożeniu palców – lekko wyciąga wargi do przodu. Stosujemy też zabawę w konika – parskanie, cmokanie, kląskanie. Pamiętamy także o wysiąkiwaniu nosa.

 

Pierwsze zadanie do domu:

Biedroneczki:

• Kolorujemy biedronkę;

• Wycinamy 10 czarnych kółeczek;

• Przygotować słomki po jednej dla każdego domownika.

• Świetnie się bawimy, przenosząc kropki, za pomocą słomki na biedronkę.

• Można zacząć zabawę od rozdmuchania kropeczek po podłodze, a następnie na stop w muzyce przenieść kropkę na biedronkę.

• 

• Zabawę można modyfikować wg uznania.

• Proszę o informacje jak Państwo się bawili.

Mirosława Żemczykowska